Yıl: 2023  Cilt: 58  Sayı: 1  Sayfa: 388-412

doi: 10.15659/3.sektor-sosyal-ekonomi.23.03.2053

BULAŞICI HASTALIKLARIN ÖNGÖRÜ MODELLERİ: BİR DERLEME ÇALIŞMASI

YELİZ ZOĞAL, ATİLLA GÖKÇE

Aralık 2019’da Çin’in Wuhan şehrinde başlayan Covid-19 salgını, dünya genelinde hızla yayılmıştır. Ülkelerin sağlık sistemlerinin ve ilgili kurumlarının hazırlıksız yakalanması, süreci belirli bir süre için içinden çıkılamaz bir hale sokmuştur. Bu durum bilimsel alanlardaki faaliyetleri de etkilemiş ve farklı alanlardaki araştırmacıları bulaşıcı hastalıkların öngörü tahminlemesine yönelik modelleme çalışmalarına sebebiyet vermiştir. Öngörü içeren bu bilimsel yayınlar, çoğunlukla tıp ve doğa bilimleri dergilerinden temin edilmiştir. Bu çalışma, literatürde 2000 ile 2022 yılları arasında yer alan çoğunlukla Covid-19 çalışmalarını kapsayan ve buna ek olarak diğer salgın hastalıkların tahmin çalışmalarını da içerecek şekilde oluşturulmuştur. Genel olarak, tahmin modelleri SIR model grubu, lojistik model grubu, zaman serisi analizleri ve makine öğrenimi şeklinde dört ana grup içerisinde toplanmaktadır. Bu dört gruba ek olarak, her birinin kendi içerisinde alt kategorileri bulunmaktadır. Bu çalışma ayrıca yayılım mekanizmasının tahmininde sık kullanılan modelleri açıklayarak, çalışmalar hakkında teorik bilgi sunmayı amaçlamaktadır. SIR model grubu bulaşıcı hastalıkların özelliklerine göre şekillenebilmekte, lojistik modeller bulaşıcı hastalıkların veri yapıları ile benzerlik göstermekte, zaman serisi analizi değişkenin gecikmeli değerlerini kullanmakta ve Prophet modeli trend, mevsimsel ve tatil günlerini modele eklemektedir. Sonuç olarak, bu modellerin güçlü ve zayıf yanları özellerine göre tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler (Keywords): Covid-19, SIR model, Lojistik Model, Prophet Model, Öngörü

FORECASTING MODELS OF INFECTIOUS DISEASES: A REVIEW STUDY

The Covid-19 outbreak, which started in Wuhan, China, in December 2019, has spread rapidly worldwide. The unpreparedness of countries' health systems and relevant institutions made the process unmanageable for a certain period. This situation has also affected the activities in scientific fields and has led researchers in different fields to modelling studies for the prediction of infectious diseases. These scientific publications containing predictions were mainly obtained from medical and natural science journals. This study was created to cover mostly Covid-19 studies in the literature, and also included other epidemic prediction studies between 2000 and 2022. Forecasting models are categorised into four groups: SIR model group, logistic model group, time series analysis and machine learning. In addition to these four groups, each has its sub-categories. It also aims to provide information about the studies by describing the models commonly used to estimate the propagation mechanism. SIR model group can be shaped according to infectious diseases, logistic models are similar to data structures of infectious diseases, time series analysis uses lagged values ​​of the variable and Prophet model adds trend, seasonal and holidays to the model. As a result, the strengths and weaknesses of these models are identified according to their characteristics.

Anahtar Kelimeler (Keywords): Covid-19, SIR model, Logistics model, Prophet Model, Forecasting